ภาวะการมีบุตรยากหรือภาวะการมีลูกยาก (Infertility) หมายถึง เมื่อคู่สมรสที่มีความสัมพันธ์ทางเพศเป็นปกติเป็นเวลา 1-2 ปีขึ้นไป แล้วยังไม่มีการตั้งครรภ์เกิดขึ้น โดยไม่มีการใช้การคุมกำเนิดใด ๆ ทั้งสิ้น
ซึ่งสาเหตุอาจเกิดจากฝ่ายชาย หรือฝ่ายหญิงหรือเกิดจากทั้งสองฝ่าย โดยภาวะการมีบุตรยากนี้ยังรวมไปถึงผู้หญิงที่มีอาการแท้งบุตรตามธรรมชาติ หรืออาจเกิดภาวะแท้งซ้ำซ้อน รวมถึงผู้ชายที่มีภาวะเป็นหมันด้วยเช่นกัน ดังนั้นหากต้องการมีบุตรจึงควรปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจหาสาเหตุทั้งฝ่ายชายและฝ่ายหญิง
โดยสาเหตุสามารถแบ่งได้ ดังนี้
1.ปัญหา มีบุตรยาก ที่เกิดจากฝ่ายชาย
เกิดจากไลฟ์สไตล์ เช่น ดื่มแอลกอฮอล์เป็นประจำ สูบบุหรี่จัด ติดสารเสพติด พักผ่อนไม่เพียงพอ ปัญหาที่เกิดจากอายุและปัญหาทางสุขภาพ เช่น อายุมากขึ้นและอาจมีความผิดปกติของฮอร์โมนจนอาจเป็นสาเหตุให้มีอาการหลั่งน้ำอสุจิโดยไม่มีตัวอสุจิหรืออสุจิน้อยลงจนไม่มี เชื้ออสุจิมีรูปร่างผิดปกติ จำนวนสเปิร์มน้อย การเคลื่อนไหวแหวกว่ายผิดปกติ หรือบางรายอาจจะเป็นท่อนำเชื้อหรือท่อปัสสาวะตีบตัน หรือ เป็นหมัน เป็นต้น
2.ปัญหา มีบุตรยาก ที่เกิดจากฝ่ายหญิง
สาเหตุจากฝ่ายหญิงพบได้ประมาณร้อยละ 40 – 50 การทำงานของระบบสืบพันธุ์ผิดปกติ ซึ่งอาจเกิดจากความผิดปกติตั้งแต่กำเนิด การติดเชื้อ ความผิดปกติของระบบฮอร์โมน ทำให้ไม่มีการตกไข่ ผนังมดลูกเจริญเติบโตไม่ดี พบท่อรังไข่อุดตัน หรือเนื้องอกในมดลูก เยื่อผนังมดลูกเจริญผิดที่ (Endometriosis)
และอีกสาเหตุหนึ่งเกิดจากไลฟ์สไตล์ เช่น ดื่มแอลกอฮอล์เป็นประจำ สูบบุหรี่จัด ติดสารเสพติด เกิดจากความอ้วน มีความเครียดที่เกิดจากการทำงานหรือปัญหาส่วนตัว
ปัญหาที่เกิดจากอายุและปัญหาทางสุขภาพ เช่น เกิดโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ปัญหาสุขภาพที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงฮอร์โมน อายุที่มากขึ้น เป็นต้น
3.ภาวะการมีบุตรยาก ที่หาสาเหตุไม่พบ
ภาวะมีลูกยากที่หาสาเหตุไม่พบหมายถึงคู่สามีภรรยาที่มีลูกยากนั้นได้ทดสอบทุกวิธีกระบวนการหาสาเหตุเท่าที่จะทำได้แล้ว ไม่พบความผิดปกติทั้งสองฝ่าย แต่ไม่ใช่ว่าจะไม่มีสาเหตุจริง ๆ โดยสามารถใช้เครื่องมือทดสอบที่ดีขึ้นก็มีโอกาสค้นหาสาเหตุได้ ซึ่งในปัจจุบันวิทยาการและเทคโนโลยีแขนงนี้ก้าวหน้าไปไกลมาก
